معرفی انواع پسته در ایران – از آقای اکبری تا خانم فندقی

پسته (Pistachio) از آن دسته آجیل‌های خوشمزه و منحصربفردی است که به خاطر طعم نسبتا شیرین و رنگ جذاب و بکر خود شناخته می‌شود. پسته یکی از قدیمی‌ترین آجیل‌های جهان است و از هزاران سال پیش در خاورمیانه کشت می‌شده است. همانند همه‌ی مغزها، پسته سرشار از مواد مغذی مفید است اما برخی خواص منحصربفرد نیز دارد که آن را از سایر آجیل‌ها متمایز می‌کند. از انواع مختلف پسته می‌توان به عنوان میان‌وعده و یا در پخت شیرینی و غذا و غیره استفاده کرد و مزایای تغذیه‌ای آن نیز در کنار طعم بی‌نظیر، پسته را بسیار پرطرفدار می‌سازد. در هر صورت شاید جالب باشد بدانید انواع مختلفی از پسته در ایران وجود دارد و اگر احتمالا در خرید پسته و انتخاب نوع مناسب آن مشکل دارید، کاملا توجیه‌پذیر است.

اگر با شنیدن نام پسته فقط یک تصویر در ذهن شما متجسم می‌شود، کاملا طبیعی است اما انواع پسته در جهان آنقدر متنوع است که از شمار انگشتان دست هم می‌گذرد! گیاه‌شناسان چیزی حدود 60 نوع پسته فقط در ایران شناسایی کرده‌اند ولی ما فقط تعداد کمی از آنها را می‌شناسیم. در این مطلب می‌توانید با انواع پسته‌های ایرانی آشنا شوید تا اگر گذرتان به آجیل‌فروشی‌ خورد، بتوانید با اطلاعات بیشتری پسته‌ی مورد نظر خود را تهیه کنید. بعلاوه برای خرید انواع پسته در ایران می‌توانید سری به فروشگاه اینترنتی حاجی بادومی بزنید و پسته‌های مرغوب ایرانی را با خیال راحت از این فروشگاه اینترنتی تهیه کنید.

انواع پسته در ایران بر اساس ظاهر

همانطور که گفتیم تعداد و تنوع پسته‌ها در جهان بسیار زیاد است و بیش از 60 نوع پسته نیز در ایران شناسایی شده است. با این حال به طور خلاصه می‌توان پسته‌های ایرانی را به چند نوع پسته اکبری، کله قوچی، احمد آقایی، بادامی و فندقی (یا اوحدی) تقسیم کرد. انواع پسته در ایران از نظر شکل ظاهری در دو دسته‌ی پسته‌های فندقی و بادامی قرار می‌گیرند که در ادامه می‌توانید با هر کدام از اینها آشنا شوید.

پسته فندقی

یکی از معروف‌ترین انواع پسته در ایران پسته فندقی است که البته به نام پسته اوحدی نیز شناخته می‌شود. این نوع پسته از این جهت پسته فندقی نامیده می‌شود که ظاهری گرد و فندق مانند دارد و البته در دنیا به جای پسته فندقی به نام Round (گرد) شناخته می‌شود. تقریبا در تمام استان‌هایی که انواع پسته کشت می‌کنند، پسته فندقی هم کشت می‌شود؛ از کرمان، یزد و خراسان رضوی گرفته تا فارس، مرکزی، قزوین و حتی تهران! ولی قطب کشت پسته فندقی استان کرمان است.

دو رقم از انواع پسته معروف فندوقی، پسته کله قوچی و اوحدی هستند. پسته کله‌ وچی یکی از محبوب‌ترین ارقام پسته برای صادرات است و پسته اوحدی هم به معروف‌ترین انواع پسته در کشور شناخته می‌شود. این پسته اواسط شهریور برداشت می‌شود و به همین خاطر، می‌توانید نوع تازه‌ی آن را همین موقع‌ها در میوه‌فروشی‌ها پیدا کنید. نوع شور و خشک آن هم کمی بعدتر، در قنادی‌ها، آجیل‌ فروشی‌ها و البته فروشگاه اینترنتی حاجی‌بادومی در دسترس شما خواهد بود. که می‌توانید بخرید و نوش جان کنید.

پسته بادامی

نوع دیگر پسته در دسته‌بندی انواع پسته بر اساس ظاهر، پسته بادامی است. رقم اصلی این دسته، پسته بادامی زرند است که همانطور که از نامش مشخص است، ریشه در شهرستان زرند کرمان دارد. ولی ارقام پسته اکبری، احمد آقایی و پسته سفید نوق (که محل اصلی کاشت آن نوق رفسنجان است) هم در این دسته قرار می‌گیرند که هر کدام حکایتی جداگانه دارند و در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد. البته می‌گویند کشت این نوع پسته که ظاهری کشیده و بادامی شکل دارد، در حال حاضر در خراسان بیشتر از هر جای دیگر ایران است. اما کرمان و همچنین یزد هم این نوع پسته را کشت می‌کنند.

پسته بادامی هم یکی دیگر از انواع دسته‌بندی پسته بر اساس ظاهر است. رقم اصلی این دسته، پسته بادامی زرند است که همانطور که از نامش مشخص است، ریشه در شهرستان زرند کرمان دارد. ولی ارقام پسته اکبری، احمد آقایی و پسته سفید نوق (که محل اصلی کاشت آن نوق رفسنجان است) هم در این دسته قرار می‌گیرند که هر کدام حکایتی جداگانه دارند و در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد. البته می‌گویند کشت این نوع پسته که ظاهری کشیده و بادامی‌شکل دارد، در حال حاضر خراسان بیشتر از هر نقطه‌ی ایران است. اما کرمان و همچنین یزد هم این نوع پسته را کشت می‌کنند.

واحد اندازه‌گیری انواع پسته در ایران چیست؟

انواع پسته را می‌توان با واحدی به نام انس (Ounce) اندازه‌گیری کرد. ولی این اندازه‌گیری واقعا کاری تخصصی است و خیلی از دست من و شمای غیرمتخصص برنمی‌آید. با این حال بد نیست کلیاتی در مورد این اندازه‌گیری بدانید:

اول از همه اینکه هر چه عدد انس کوچکتر باشد، آن پسته درشت‌تر است و طبیعتا برعکس، اگر عدد بزرگتر باشد، یعنی پسته ریزتری داریم. اما یک نکته خیلی مهم را باید در نظر بگیرید؛ هنوز تولید انواع پسته چینی نشده که همه دانه‌های آن یکسان و یک اندازه باشند! هنوز به درد برنج هندی و چینی دچار نشده است. به همین دلیل، برای اندازه‌گیری انواع رقم‌های پسته، اندازه را در یک طیف بررسی می‌کنند. مثلا، پسته اکبری که یکی از درشت‌ترین انواع پسته در ایران است، بین 22 تا 24 انس است.

روش اندازه‌گیری انواع پسته

به زبان ساده، اندازه‌گیری انواع پسته در ایران بر اساس انس به این صورت است: برای تعیین انس پسته ابتدا 142.5 گرم از نمونه‌ی پسته‌ها را آماده می‌کنند. سپس پسته‌ها را گروه‌بندی می‌کنند که در هر گروه  5 پسته باید وجود داشته باشد. بعد از این تعداد گروه‌ها شمرده می‌شود؛ تعداد این گروه‌ها انس پسته را نشان می‌دهد. برای مثال اگر 21 گروه وجود داشته باشد انس آن بین 20 تا 22 است، 28 گروه دارای انس 28 تا 30 است و غیره.

(برای پذیرایی مناسب و بی دغدغه از مهمان های خود در مجالس مختلف می توانید از پک سازمانی مناسبتی فروشگاه حاجی بادومی استفاده نمایید )

معرفی بعضی از انواع پسته در ایران

این همه از پسته گفتیم، اما هنوز آن‌ها را دقیق و به تفکیک معرفی نکرده‌ایم! پس با ما باشید تا در ادامه به معرفی انواع پسته ایرانی بپردازیم.

پسته اوحدی (فندقی)

یکی از محبوب‌ترین انواع پسته ایرانی، پسته اوحدی است. این پسته، حدود 60 تا 70% محصول پسته‌ی ایران را به خود اختصاص می‌دهد. اما چرا اسم این پسته اوحدی است؟ سال‌ها پیش (دهه 20 و 30) کشاورزی به اسم آقای اوحدی در روستای فتح آباد رفسنجان این پسته را کشف و شناسایی می‌کند و بعد هم چون خلاقیت زیادی نداشته؛ فامیلی خود را روی آن می‌گذارد و این پسته می‌شود اوحدی! حدود سه دهه است که البته این پسته به جاهای دیگر از جمله خراسان هم راه پیدا کرده است. پسته اوحدی یا همان پسته فندقی که البته در بازارهای جهانی به آن Round هم گفته می‌شود از دسته پسته‌های گرد است و اصلا به خاطر همین ظاهر گرد و فندقی مانندش به پسته فندقی مشهور شده است.

پسته فندقی با ظاهر فندقی شکل، رنگ رویی ارغوانی و پوست استخوانی مایل به کرم، جزو مقرون به صرفه‌ترین پسته‌های ایرانی به شمار می‌رود. به دلیل ریز بودن این محصول در هر کیلوی آن، تعداد بیشتری پسته وجود خواهد داشت و از این جهت انتخاب خوبی برای مناسبت‌های مختلفی از جمله عید نوروز، شب یلدا، آجیل چهارشنبه سوری و غیره است. البته پسته اوحدی در سطح جهانی نیز طرفداران بسیار زیادی دارد و بخش زیادی از صادرات را نیز به خود اختصاص می‌دهد. این نوع پسته دهه اول شهریور برداشت می‌شود و در این زمان از سال می‌توانید پسته اوحدی را به صورت تازه از بازار پیدا کنید.

پسته کله‌قوچی

پسته کله‌قوچی یکی از محبوب‌ترین پسته‌های ایرانی است که البته این محبوبیت فقط خلاصه به ایران نمی‌شود. بخش زیادی از تولید این پسته به کشورهای اروپایی صادر می‌شود. این پسته، به درشتی و البته گران بودن شناخته می‌شود! پسته کله قوچی از نظر ظاهری گرد (فندقی) و درشت است و مغز آن نیز نسبت به سایر پسته‌ها درشت‌تر است. رنگ رویی مغز این پسته سرخ خاکستری است و رنگ پوست آن سفید نسبتا تیره است. از آنجایی که پسته کله قوچی درشت است در هر کیلو تعداد کمتری از آن وجود دارد اما با این وجود اندازه‌ی بزرگ و شکل و شمایل گرد آن باعث شده محبوبیت زیادی در بازار داشته باشد. طعم پسته کله قوچی نیز بسیار لذیذ است. این پسته در دهه دوم شهریور برداشت می‌شود که پیشنهاد می‌کنیم اگر دیدید از خریدن و خوردن آن غافل نشوید، نوش جان!

پسته احمد آقایی

یکی از تازه‌ترین انواع پسته ایرانی پسته احمد آقایی است. محصول‌دهی بالا و زمان نسبتا کمی که برای باردهی لازم دارد، آن را به یکی از بهترین پسته‎‌های صادراتی کشور تبدیل نموده است. میوه‌ی پسته احمد آقایی کشیده بوده و از 22 تا 34 اونس یافت می‌شود. رنگ پوست این محصول سفید و مغز آن نیز قرمز است. اگر از آن دسته افرادی هستید که به طعم مواد خوراکی خود توجه زیادی می‌کنید از میان انواع پسته در ایران حتما به سراغ پسته احمدآقایی هم بروید. این پسته با طعم و مزه‌ی شگفت‌انگیز خود نه تنها در ایران، بلکه در بازارهای جهانی نیز حرف اول را می‌زند.

پسته احمد آقایی در دنیا به نام Long Pistachio نیز شناخته می‌شود و البته به خاطر دوطرف خندان بودن هم طرفداران زیادی دارد؛ یعنی اینکه شکاف خندانی این پسته از دو سمت پشت و شکمی یکسان و یک اندازه است. پسته احمد آقایی از نظر قیمت نسبت به پسته کله قوچی و پسته اکبری قیمت پایین‌تری دارد؛ اما به نسبت پسته فندقی قیمت بالاتری دارد. کشت پسته احمد آقایی در شهرها و استان‌های زیادی انجام می‌شود اما به طور کلی استان کرمان و شهرستان رفسنجان بزرگترین تولیدکنندگان این نوع پسته هستند. این نکته را هم اضافه کنیم که پسته احمدآقایی تنها برای استفاده در آجیل مورد استفاده قرار نمی‌گیرد بلکه این پسته برای تولید خلال نیز مصرف می‌شود.

پسته اکبری

یکی از انواع پسته باارزش ایرانی، پسته اکبری است. در واقع این پسته دارای بالاترین ارزش اقتصادی است. میوه پسته اکبری، بادامی‌شکل، کشیده و درشت است. رنگ رویی آن استخوانی- کرم‌ تیره است و مغز آن نیز بنفش‌-قهوه‌ای است. انس پسته اکبری بین 22 تا 24 است. این پسته، دهه سوم شهریور برداشت می‌شود و این یعنی احتمالا در برابر گرمای تابستان ممکن است آسیب زیادی ببیند.

انواع پسته دامغان

خیلی‌ها فکر می‌کنند پسته‌ی دامغان یکی از انواع پسته در ایران است، مثل پسته کله قوچی و فندقی و غیره. اما خب باید بگوییم که اینطور نیست! انواع پسته‌هایی که اینجا معرفی کردیم (اکبری، کله قوچی، فندقی و احمد آقایی) در دامغان می‌روید اما عباسعلی دامغان معروف‌ترین نوع آن است. این نوع پسته یکی از گونه‌های بومی دامغان و از خانواده‌ی پسته احمدآقایی است. پسته‌ی عباسعلی دامغان به خاطر طعم لذیذ و قیمت مناسب آن، یکی از انتخاب‌ها برای آجیل عید و یلدا است.

انواع پسته رفسنجان

همیشه صحبت از پسته که می‌شود نام رفسنجان هم به دنبالش می‌آید. این شهر آنقدر به پسته‌هایش مشهور است که می‌توان به آن لقب “شهر پسته” داد! بهرحال اگر فکر می‌کنید پسته رفسنجان یک نوع خاصی از پسته است سخت در اشتباه هستید. در رفسنجان انواع پسته کشت می‌شود که از مهم‌ترین آنها می‌توان به پسته اکبری، کله قوچی، احمد آقایی و اوحدی اشاره کرد.

پسته کرمان بهتر است یا دامغان؟

پسته از محصولات پرطرفدار در سراسر جهان است و صادرات آن به کشورهای مختلفی مانند ترکیه، هند، آلمان، ویتنام و غیره انجام می‌شود. انواع پسته در ایران نیز در شهرهای مختلفی از جمله دامغان، رفسنجان، سمنان، کرمان، یزد، قزوین و غیره کشت می‌شود و طعم پسته ایرانی به خاطر شرایط خاص آب‌وهوایی، خاک و زمین‌های کشاورزی از کیفیت و مرغوبیت بالایی برخوردار است. دامغان به عنوان یکی از تولیدکنندگان اصلی پسته در ایران است و محصول پسته در این شهر به طلای سبز شهرت دارد. اما سوالی که ممکن است پیش بیاید این است که پسته کرمان بهتر است یا دامغان؟

سابقه‌ی کشت پسته در استان سمنان و شهر دامغان بسیار طولانی است و در میان انواع پسته در ایران رتبه‌ی اول را به خود اختصاص داده و در سطح جهانی نیز بسیار پرطرفدار است. درختان پسته در دامغان در بهترین شرایط رشد می‌کنند و از کمترین روش‌های شیمیایی برای نگهداری از این درختان، استفاده می‌شود. عوامل مختلفی از جمله آبیاری کافی، شرایط آب‌وهوایی مناسب، تقویت و هرس درختان و غیره بر کیفیت پسته دامغان موثر است. پسته دامغان انواع مختلفی دارد که می‌توان از جمله‌ی آنها به پسته عباسعلی، شاه پسند، پسته اکبری، خنجری و غیره اشاره کرد.

پسته کرمان و شهرستان رفسنجان نیز از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است و با تنوع و مرغوبیت بالا در سطح ایران و جهان مورد توجه قرار گرفته است. درختان پسته در استان کرمان در شرایط آب‌وهوایی مطلوب رشد می‌کنند و در انواع مختلف اکبری، احمد آقایی، فندقی، کله قوچی و غیره تولید می‌شوند. با توجه به اینکه شرایط آب و‌هوایی در شهرهای مختلفی مانند کرمان و دامغان متفاوت است محصولات نیز با یکدیگر متفاوت خواهد بود اما این به معنی برتر بودن یکی بر دیگری نیست و هرکدام از ویژگی‌ها و کیفیت خاص خود برخوردار هستند.

مشخصه‌ی پسته مرغوب

وقتی تصمیم به خرید یک محصول می‌گیریم این حق ماست که انتظار کیفیت مطلوب و متناسب با نیاز و تقاضای خود داشته باشیم. در خرید پسته نیز همینطور است. اگرچه برخی از شرکت‌ها یا آجیل‌فروشی‌ها به ترفندهای مختلفی محصولات خود را با کیفیت پایین‌تر ارائه می‌دهند اما دانستن مشخصه‌ی پسته مرغوب می‌توانید محصولی با کیفیت بالا خریداری کنید. پسته اکثرا با پوسته‌ی خارجی خود به فروش می‌رسد اما به طور کلی مغز پسته نیز در بازار موجود هست. اگر پسته را با پوست تهیه می‌کنید بهتر است به دنبال پوسته‌های بدون لک باشید که از یک انتها شکاف داشته باشند. از خرید پسته‌هایی که دهانه‌ی آنها بیش از حد ترک خورده خودداری کنید.

بعلاوه پسته‌هایی که شکاف آنها کاملا باز نشده علاوه بر اینکه به سختی پوست کنده می‌شوند، نرسیده نیز هستند. مغز پسته باید به رنگ زرد یا سبز تیره باشد و هر چه پسته‌ای که می‌خرید سبزتر باشد طعم آن بهتر است. در خرید پسته خام باید دقت کنید که پسته‌ها بوی نا و کهنگی ندهند. البته از آنجایی که کیفیت پسته خام به راحتی قابل تشخیص است معمولا با کیفیت خوب ارائه می‌شوند و گزینه‌ی خوبی برای خرید هستند که می‌توانید خودتان آنها را تفت داده و بوداده و طعم‌دار کنید.

نحوه تشخیص پسته مرغوب از نوع نامرغوب

انواع مختلفی از پسته در ایران وجود دارد که هر کدام با ویژگی‌های ظاهری خاص خود قابل تشخیص هستند. پسته آجیل خوشمزه و گران قیمتی است که برای تهیه‌ی آجیل مخلوط می‌توان از آن استفاده کرد. با وجود تنوع در میان پسته‌های ایرانی و خارجی، شاید نوع پسته خیلی مهم نباشد و در واقع دغدغه‌ی اصلی نحوه تشخیص پسته مرغوب از نامرغوب است. بهترین راه برای این کار نیز توجه به ظاهر پسته است. پوسته‌ی استخوانی پسته مرغوب باید به رنگ استخوانی و فاقد لکه باشد و شکاف آن نیز باید کاملا طبیعی به نظر برسد. اگر شکاف پسته بیش از حد باز شده است و مغز آن نیز فضای زیادی دارد، احتمالا پسته‌ها به صورت مکانیکی خندان شده‌اند.

در مورد رنگ پسته نیز همانطور که در خصوص مشخصه‌ی پسته مرغوب گفتیم، رنگ مغز پسته‌ها باید زرد یا سبز باشد و هر چه مغز پسته سبزتر باشد خوشمزه‌تر است. مغز پسته باید ترد و تازه باشد و رنگ مات، نرم بودن مغز پسته و هرگونه علائمی از کپک یا تیرگی نشانه‌ی نامرغوب بودن پسته‌ها است.

مقایسه پسته ایرانی با پسته خارجی

پسته در سراسر دنیا کشت می‌شود و بنابراین از نظر کیفیت و طعم می‌تواند بسیار متنوع و متفاوت باشد. درخت پسته درخت مقاومی است که در شرایط آب‌وهوایی پیچیده‌ای دوام می‌آورد. همین آب و هوا البته تاثیر زیادی بر کیفیت پسته و تفاوت پسته ایرانی و پسته خارجی می‌گذارد. ایران دارای شرایط آب‌وهوایی متنوعی است و انواع مختلف پسته در شهرهای مختلف ایران کشت می‌شود. به این ترتیب کشور ما به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای تولیدکننده‌ی پسته در جهان نیز شناخته می‌شود. با این حال آمریکا از سال 2020 با استفاده از روش‌های نوین کشاورزی توانست رشد زیادی در تولید پسته بدست آورد و رتبه‌ی اول تولید این محصول را به خود اختصاص داد.

پسته ایرانی با تنوع و کیفیت بالا حجم وسیعی از تولیدات و صادرات پسته را به خود اختصاص داده و طعم و مزه و رنگ این محصول آن را شاخصی برای سنجیدن کیفیت پسته‌ی سایر کشورهای جهان ساخته است. بعلاوه تنوع پسته‌های ایرانی بسیار زیاد است و چهار نمونه‌ی صادراتی آن شامل پسته فندقی، پسته اکبری، پسته کله قوچی و پسته احمد آقایی می‌شود که سهم زیادی از صادرات به کشورهای خارجی را به خود اختصاص می‌دهند. این تنوع پسته در ایران به بیش از 60 نوع می‌رسد در حالی که پسته‌ی آمریکایی تنها در 3 یا 4 گونه وجود دارد. پسته‌ی ایرانی مزیت‌های فوق‌العاده‌ای نسبت به پسته‌های خارجی دارد که می‌توانید در مورد آنها در مطلبی که با عنوان تفاوت پسته ایرانی با پسته خارجی نوشته‌ایم، مراجعه کنید.

میزان صادرات انواع پسته در ایران

مطابق آماری که سازمان گمرک در سال 1396 منتشر نموده، در این سال ایران حدود یک میلیارد و 181 میلیون دلار صادرات انواع پسته داشته و این میزان را به بیش از 72 کشور جهان صادر نموده است. بنا بر آمار منشر شده، اولین مشتری ایران در این سال ویتنام بوده با 185 میلیون دلار خرید و بعد از آن نیز کشور هنگ‌کنگ با خرید 145 میلیون دلار مشتری دوم پسته ایران بوده است. از مهمترین مشتریان اروپایی پسته ایران هم می‌توان به آلمان اشاره نمود. در این سال، آلمان به عنوان مهمترین مشتری پسته ایران 144 میلیون دلار واردات پسته ایرانی داشته است.

3